Roman Melodos

Św. Roman Melodos

Roman Melodos

Roman Melodos, Roman Pieśniarz, znany również, jako Roman Hymnograf[a], (łac. Roman Melodos, gr. Ῥωμανὸς [ὁ] Μελωδός, cs. Prepodobnyj Roman Sładkopiewiec; ur. ok. 490 r. w Emesie, obecnie Hims, zm. ok. 555) – święty mnich w Kościele prawosławnym oraz diakon i święty Kościoła katolickiego,
wielki poeta religijny Cesarstwa Bizantyńskiego, autor kontakiów poświęconych świętom cerkiewnym, Matce Bożej i innym świętym, z których do naszych czasów przetrwało około osiemdziesięciu.

Roman Pieśniarz urodził się ok. 490 roku w syryjskiej Emesie w rodzinie żydowskiej. W wieku młodzieńczym przyjął chrzest. Po zdobyciu podstaw wykształcenia grecko-syryjskiego przeniósł się do Berytos, gdzie pogłębił wykształcenie klasyczne i znajomość retoryki. Po otrzymaniu święceń diakonatu około 515 roku przez trzy lata był kaznodzieją w świątyni Zmartwychwstania Pańskiego. Pod koniec panowania cesarza Anastazjusza I, przeniósł się do Konstantynopola i zamieszkał w klasztorze przy kościele Bogarodzicy (Theotόkos) w dzielnicy Kyros.

W tym kościele miało miejsce przełomowe wydarzenie w jego życiu. Jak podaje Synaksarion, było to w wigilię Bożego Narodzenia, nie sprostawszy wyzwaniu chórzystów, aby zaśpiewał pieśń pochwalną na cześć Boga, Roman zaczął się modlić przed ikoną Matki Bożej i zasnął. We śnie zjawiła mu się Bogarodzica, podała mu zwój i poleciła, by go zjadł, co też uczynił. Gdy się obudził, był już pierwszy dzień świąt. Roman wszedł na ambonę i zaśpiewał swój hymn – Dziewica rodzi dzisiaj Przedwiecznego… (gr. Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν ὑπερούσιον τίκτει), najbardziej popularną pieśń bożonarodzeniową w 18 strofach, śpiewaną do XII wieku przez dwa chóry w stołecznych kościołach Mądrości Bożej i św. Apostołów, która do dzisiaj należy do ulubionych kolęd greckich.

Dalsze jego losy nie są znane. Zmarł po 550 lub 555 roku[b], został pochowany w kościele Bogurodzicy, gdzie oddawano mu cześć w dniu 1 października. Wyniesiony na ołtarze, jest czczony zwłaszcza w Kościołach prawosławnych tradycji greckiej i w Apostolskim Kościele Ormiańskim. Wspomnienie liturgiczne świętego Romana, w Kościele katolickim, obchodzone jest 1 października (według tradycji greckiej). Cerkiew prawosławna wspomina go 1/14 października[10], tj. 14 października według kalendarza gregoriańskiego.

Informacje o życiu Romana pochodzą z menologionu cesarza Bazylego II spod dnia 1 października (Cod. vat. 1313), z powstałego na przełomie X i XI wieku Kodeksu jerozolimskiego (Cod. jeros. 40) oraz z Żywota świętego Romana.

W ikonografii święty przedstawiany jest w liturgicznych szatach diakona, jako mężczyzna w średnim wieku z krótką brodą i zazwyczaj długimi, spadającymi na ramiona włosami. Przeważnie w prawej dłoni trzyma kadzidło, a w lewej otwartą ku sobie książkę do nabożeństw lub zwój z pierwszymi słowami hymnu: Dziewica rodzi dzisiaj Przedwiecznego…[11]

Przez lata Roman był melodosem przy kościele Bogarodzicy na Kyros. Tłumaczenie tego słowa jako „pieśniarz” niewiele mówi[12]. Melodos był przede wszystkim kaznodzieją. Po zakończeniu czytania biblijnego Roman wchodził na ambonę umieszczoną pośrodku kościoła i intonował śpiewaną i wierszowaną homilię zwaną kontakionem[13]. Słowo kontákion oznaczało najpierw drążek, na który nawinięty był zwój, z którym melodos stawał przed wiernymi, później zwój pisma z pieśnią religijną, wreszcie samą pieśń religijną[14]. Stanąwszy przed słuchaczami Roman śpiewał najpierw „wstęp” (proojmion), mający formę modlitwy lub błagania, w którym zapowiadał temat homilii i wyjaśniał refren, który powtarzano chóralnie na końcu każdej recytowanej przez niego strofy[13].

Kontakion mógł mieć od 18 do 24 strof o stałej strukturze, biorąc pod uwagę liczbę sylab, miejsce akcentu w wersie, układ syntaktyczny. Historycznie rzecz ujmując, kontakia powstały z łączenia nierównozgłoskowych tropariów – krótkich pieśni liturgicznych wplatanych między lekcje Ewangelii. Strofy kontakionu nazywano dlatego tropariami albo częściej òjkoj. Pierwsza strofa, allometryczna, nosiła nazwę kukúllion (czapka, kaptur)[14]. Kolejne naśladowały układ kukúllionu. Każdą strofę kończył refren (efymnion), najczęściej taki sam dla uzyskania poetyckiej jednolitości, zwieńczony aklamacją: „alleluja” lub „hosanna”. Początkowe litery strof tworzyły akrostych – imię autora, często poprzedzone słowem „pokorny”[13]. Szczególnie ulubioną strofę kontakionu, hirmos (hejrmόs), poeta przenosił jako pierwszą strofę do nowo tworzonego kontakionu. Kontakia skomponowane na podstawie kilku hirmosów określano nazwą idomela[12].

Roman odziedziczył tę formę wyrazu poetyckiego po swoich poprzednikach z końca V wieku. Kontakia miały charakter liryczno-dramatyczny, posiadały również partie narracyjne, ponieważ często stanowiły rodzaj katechezy. Melodos ozdabiał je figurami retorycznymi: apostrofami, pytaniami, ozdobnikami krasomówczymi. Często zawierały partie dialogowe, a czasem całe były pełnym ekspresji dramatycznej dialogiem[12]. Przykładem może być kontakion Romana przeznaczony na Piątek Męki Pańskiej, będący dialogiem Matki Bożej z Synem. Maryja mówi do Jezusa: Dokąd zdążasz Synu? / Dlaczego tak szybko kończysz bieg swego życia? / Nigdy nie przypuszczałam Synu, że zobaczę Cię w takim stanie / i nigdy nie wyobrażałam sobie, że do takiego stopnia posuną się w swej złości niegodziwi ludzie / by podnieść na Ciebie rękę wbrew wszelkiej sprawiedliwości. Na co Jezus odpowiada: Dlaczego płaczesz moja Matko? (…) Czyż nie powinienem cierpieć? Czy nie powinienem umrzeć? / Jakże mógłbym zbawić Adama?. Pociesza swą matkę, przypomina jej o swej roli w dziejach zbawienia: Odsuń się Matko, odsuń od siebie Twoje cierpienie: / nie przystoi Ci zawodzenie, ponieważ zostałaś nazwana »łaski pełną« (Maryja u stóp krzyża 1-2; 4-5)[15].

Według legendy Roman napisał w ciągu swego życia około 1000 kontakiów. Z jego obfitej twórczości zachowało się do czasów obecnych 88 utworów[c], jednak autentyczność niektórych jest sporna. 34 zachowane kontakia (największa grupa) traktują o Chrystusie. Należą do nich utwory: O Zmartwychwstaniu, Na Sąd Ostateczny, Do Marii Panny pod Krzyżem, O zdradzie Judasza, Do Czterdziestu Męczenników. Wiele kontakiów jest poświęconych uroczystościom świątecznym roku kościelnego, postaciom patriarchów, proroków, świętych Starego i Nowego Zakonu, przypowieściom ewangelicznym, żywotom męczenników. Spotykane są utwory nawiązujące do homilii Ojców Kościoła, zwłaszcza Grzegorza z Nazjanzu, Grzegorza z Nyssy, Efraima, Bazylego Wielkiego, Bazylego z Seleucji. Nie brak również polemik z herezjami oraz ataków na kult pogański, być może związanych z zamknięciem Akademii Platońskiej[16].

Roman Pieśniarz jest też uważany przez większość badaczy za twórcę pieśni do Matki Bożej Akáthistos Hýmnos – najznakomitszego zabytku liturgii bizantyńskiej. Utwór składa się z 24 strof i jest poprzedzony wstępem, który właściwie tworzy dwunastowersową pieśń, troparion, zakończoną aklamacją Witaj (chájre). Strofy tworzą akrostych alfabetyczny, co oznacza, że każda zaczyna się kolejną z 24 liter alfabetu greckiego. Każda z 12 strof parzystych liczy 8 wersów, zawierających w sumie 62 zgłoski i kończy się aklamacją: Alleluja. Strofy nieparzyste liczą sobie po 16 wersów, są podzielone na 28 szeregów o 212 zgłoskach i kończą się aklamacją: Witaj, Panno niepoślubiona!. Strofy nieparzyste składają się z kilkuwersowego wprowadzenia i 12 wersowej litanii, pozdrowienia (chajretismòj), zaczynającego się od słowa Witaj. Pierwsza część hymnu mówi o tajemnicy Wcielenia, o Zwiastowaniu, narodzinach i dzieciństwie Jezusa, ucieczce do Egiptu, druga jest lirycznym uwielbieniem Chrystusa i Jego Matki[16].

Głównym tematem twórczości Romana jest jedność działania Bożego w dziejach, objawiająca się w harmonii pomiędzy stworzeniem a historią zbawienia, pomiędzy Starym i Nowym Testamentem. Innym ważnym tematem jest ciągłość, jaka istnieje, dzięki Duchowi Świętemu, pomiędzy Chrystusem, który wstąpił do nieba, a apostołami, tworzącymi Kościół, o których mówi: mocą boską zdobyli wszystkich ludzi; / wzięli Chrystusowy krzyż niczym pióro, / posługiwali się słowami niczym siecią i dzięki nim złowili świat, / Słowo było dla nich niczym zaostrzony haczyk, / przynętą stało się dla nich / ciało Władcy wszechświata (Pięćdziesiątnica 2;18)[17].

Medytując nad osobą Chrystusa Roman podkreśla, że jest On prawdziwym człowiekiem i prawdziwym Bogiem, jedną osobą, syntezą stworzenia i Stwórcy. Chrystus był człowiekiem, ale był również Bogiem, /, ale nie podzielonym na dwoje: jest Jednym, Synem Ojca, który jest Jeden (Męka 19). Roman Melodos pozostaje też głęboko związany z Matką Bożą – jej zawdzięcza dar poetycki, wspomina ją na końcu prawie wszystkich hymnów i jej dedykuje swoje najpiękniejsze utwory: Boże Narodzenie, Zwiastowanie, Boskie Macierzyństwo, Nową Ewę[18].

W swoim nauczaniu moralnym nawiązuje do Sądu Ostatecznego (Dziesięć panien). Prowadzi słuchaczy do konfrontacji z prawdą o sprawiedliwym Sędzi i zachęca do nawrócenia. W Weselu w Kanie i Dziesięciu pannach podkreśla pierwszeństwo miłości przed wstrzemięźliwością[18]: dziesięć panien posiadało cnotę nienaruszonego dziewictwa, / w przypadku pięciu ta trudna próba okazała się bezowocna. / Inne zajaśniały dzięki lampom miłości do ludzkości, / dlatego Oblubieniec je zaprosił (Dziesięć panien 1)[19].

Utwory Romana odznaczają się niezwykle kunsztowną formą. Poeta dzieli wersy na równomierne szeregi, wykazuje niezwykłą inwencję w budowie zwrotek, łączy je w wielopiętrowy układ, w którym troparia tworzą kontakia, a te wieloczęściowe hymny. Posługuje się zróżnicowanymi formami: narracją, liryką, dialogiem, dramatem; różnorodnymi środkami wyrazu: sięga po śmiałe porównania, antytezy przeplatane sentencjami, stopniowanie napięcia dramatycznego, refleksje dogmatyczne, polemikę, nauki moralne[20].

W twórczości swojej używa bogatego, obrazowego języka potocznego, żywej koine bizantyńskiej VI wieku, nieco uwznioślonej poprzez zapożyczenia z greki klasycznej i hebrajskiego biblijnego[20]. Przykładem obrazowości jego języka może być fragment kontakionu Ofiarowanie w świątyni, w którym nazywa Pana Jezusa: źródłem, które nie parzy i światłem przeciw ciemnościom i mówi Pałam pragnieniem trzymania Cię w dłoni jak lampę; / kto bowiem nosi latarnię pośród ludzi jest oświetlany, nie parząc się. / Oświeć mnie zatem, Ty który jesteś niegasnącą Lampą (Ofiarowanie w świątyni 8). W jednym z utworów prosi uczyń jasnym mój język, o mój Zbawco, otwórz moje usta, /, a po ich napełnieniu przeszyj moje serce, by moje czyny / były zgodne z moimi słowami (Posłannictwo apostołów 2)[17].

Artystyczna forma kontakionu wykształciła się pod koniec V wieku. W VI stuleciu tworzyli kontakia: cesarz Justynian I, Anastazy Kyriak, święta Marta, matka świętego Symeona Słupnika Młodszego. Do prawdziwego rozkwitu doprowadził jednak ten gatunek literacki dopiero Roman Pieśniarz[12]. Ten niezwykły wybuch poetyckiego talentu u początków poezji bizantyńskiej bywa porównywany z pojawieniem się Homera u zarania literatury greckiej czy Dantego u początków literatury włoskiej. Po Romanie nie było już w poezji bizantyńskiej innych równie wybitnych twórców kontakiów, pod koniec VII wieku wraz z twórczością Andrzeja z Krety pojawił się nowy gatunek literacki – kanon[21].

Jedni widzą w Romanie najwybitniejszego poetę bizantyńskiego[22], inni najwybitniejszego bizantyńskiego hymnografa[23]. Roman bywa też porównywany do najwybitniejszych twórców liryki chóralnej starożytności: Pindara (518-446) – mistrza liryki chóralnej Grecji epoki klasycznej i Prudencjusza (348-ok. 405) hiszpańskiego twórcy łacińskich, i horacjańskich zarazem, hymnów chrześcijańskich[20].

Patriarcha Eutymiusz powiedział o nim[11]:

Nie znając Pisma był mędrcem znakomitszym od wielu uczonych.

 

Jesteśmy wdzięczni, że jesteś z nami, czy podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj nas, zobacz również nasz pracę na kanale Youtube i kliknij subskrybuj. Zapoznaj się również listę pieśni i modlitw, a także przyjrzyj się bliżej wszystkim Świętym i Błogosławionym.

 

Święci: Roman Melodos

4.4/5 - (20 głosów)
ZOBACZ WSZYSTKIE OPINIE (0)

0 comments

Leave a Reply


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.