Atanazy Wielki

Atanazy Wielki

15 maja i 31 stycznia
[b]

Atanazy Wielki, gr. Μέγας Αθανάσιος, Atanazy Aleksandryjski, gr. Αθανάσιος Αλεξανδρείας, cs. Swiatitiel Afanasij Wielikij, archijepiskop Aleksandrijskij (ur. ok. 295, zm. 2 maja 373) – biskup Aleksandrii, pisarz wczesnochrześcijański, teolog-apologeta, kaznodzieja, ojciec i doktor Kościoła, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego.

Urodził się w Egipcie, najprawdopodobniej w Aleksandrii, z pochodzenia był Grekiem. Władał greką oraz koptyjskim. W młodości żył w odosobnieniu na pustyni egipskiej, gdzie spotkał swojego późniejszego mistrza, św. Antoniego Pustelnika. W 319 r. przyjął diakonat. Na sobór nicejski (325) przyjechał u boku swego biskupa św. Aleksandra. Brał czynny udział w walce przeciw arianom i przyczynił się do potępienia ich poglądów. To spowodowało późniejsze intrygi przeciw niemu i wygnania. W r. 328 został wybrany biskupem Aleksandrii. W 335 r. cesarz Konstantyn pod wpływem Euzebiusza z Nikomedii skazał go na wygnanie, po tym jak Atanazy Wielki chciał wymusić na władcy anulowanie ogłoszenia go biskupem. Święty spędził ten czas w Trewirze. Był w tym czasie gościem m.in. św. Serwacego, biskupa Tongeren. Z wygnania wrócił w 337 r., po śmierci cesarza. Po dwóch latach musiał znów opuścić Aleksandrię, tym razem udał się do Rzymu, gdzie przebywał pod opieką papieża Juliusza I. Nadal walczył z arianami, zyskując poparcie papieża, biskupów zachodnich i synodów. Mimo że został uznany za niewinnego przez synod w Sardyce (obecnie Sofia w Bułgarii), który odbył się ok. 343 r., nie mógł powrócić do Aleksandrii. Dopiero w 345 r., po śmierci Grzegorza z Kapadocji (będącego biskupem Aleksandrii) cesarz Konstancjusz zgodził się na powrót Atanazego do Aleksandrii. Tym razem rządził biskupstwem dziesięć lat, w tym czasie starał się wzmocnić wiarę w Egipcie oraz rozszerzyć ją w innych krajach (Etiopii, Arabii), popierał ośrodki monastyczne i pustelnicze, pisał dzieła teologiczne. Konstancjusz nie do końca pogodził się z bytnością Atanazego w Aleksandrii. Żądał, by biskupi odwołali go z urzędu, jednak ani w 353 r. biskupi galijscy zebrani w Arles, ani w 355 obecni na synodzie w Mediolanie nie zdołali przekonać papieża Liberiusza o nieprawowierności Atanazego, dlatego cesarz wysłał bandytów, aby go usunęli przemocą. Święty uciekł na pustynię, tworzył tu swe dzieła teologiczne. Po śmierci cesarza w lutym 362 powrócił znów na swą stolicę biskupią, chciał rozpocząć synod, który rozstrzygnąłby zagadnienia dotyczące wiary, jednak cesarz Julian po dziewięciu miesiącach wygnał go z Aleksandrii. Po śmierci cesarza Juliana Atanazy powrócił tylko na dwa lata (363–365), gdyż cesarz Walens też go wygnał. To wygnanie trwało krótko, ponieważ już w 366 r. cesarz pozwolił mu wrócić, tym razem na dobre. Atanazy głosił kazania i pisał dzieła teologiczne wyjaśniające Tajemnicę Wcielenia, zdefiniowaną na soborze w Nicei (325 r.) za czasów jego młodości. Zmarł, dożywszy blisko osiemdziesięciu lat, w Aleksandrii w nocy z 2 na 3 maja 373 r., otoczony przez prezbiterów kościoła aleksandryjskiego i opłakiwany przez wiernych.

Atanazy Wielki jest znany przede wszystkim jako autor pism apologetycznych zwalczających poglądy arian na temat Wcielenia. W swych pracach bronił ortodoksyjnej nauki o współistotności Słowa Bożego (Logosu) z Bogiem Ojcem, czyli boskiej godności Chrystusa, a także dogmatycznych prawd dotyczących Wcielenia i Odkupienia. Był w tym propagatorem i interpretatorem nauczania soboru nicejskiego (325 r.), który potępił nauczanie chrystologiczne Ariusza, pochodzącego z Libii w Afryce Północnej prezbitera Kościoła aleksandryjskiego.

Biskup Aleksandrii bronił też Boskiej Natury Ducha Świętego jako Trzeciej Osoby Trójcy przeciw Macedonianom w dwóch dziełach Listy do Serapiona (Ad Serapionem) i O Duchu Świętym.

Argumentacja Atanazego wynikała z obserwacji prostej wiary Kościoła, który w swej praktyce modlitewnej i liturgicznej nie tylko kierował się do Ojca przez Syna, lecz również wprost do Chrystusa. Z ariańskiego punktu widzenia chrześcijanie adorowali stworzenie, czyli popełniali bałwochwalstwo. Liturgiczna cześć oddawana Chrystusowi w Kościołach chrześcijańskich świadczyła o wyznawaniu Boskiej natury Zbawiciela.

Jednym z podstawowych argumentów za boskością Syna i Ducha Świętego był dla Atanazego nakaz misyjny Jezusa Chrystusa, w którym Pan polecił udzielać chrztu: w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego (Mt 28,19). Atanazy wykazywał, że gdyby uznać, iż arianie mają rację, wówczas sama formuła chrztu byłaby poleceniem się, jednocześnie, Stwórcy i dwom stworzeniom, co z chrztu robiłoby hybrydę. „Nie powinniśmy być chrzczeni w imię Niepowstałego i Powstałego (…), lecz w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”. Jak zauważył Michael Fiedorowicz, ponieważ trynitarna formuła chrztu powstała jeszcze przed kontrowersją wywołaną przez Ariusza, dlatego argument ten miał dużą siłę dowodową jako świadek wiary Kościoła.

Swą argumentacją przeciwko arianom w obronie Bóstwa Chrystusa i jedności Osoby Boskiej Chrystusa, będącej hipostazą dwóch natur, przyczynił się pośrednio do umocnienia rozumienia dogmatycznego tytułu Maryi jako „Bożej Rodzicielki” – Theotokos. Jest też autorem licznych dzieł pastoralnych, ascetycznych, egzegetycznych i historyczno-polemicznych, m.in. Żywota św. Antoniego, w którym opisał życie nestora mnichów egipskich, Antoniego i sformułował reguły życia zakonnego.

Niektórzy przypisywali mu autorstwo atanazjańskiego wyznania wiary (jego nazwa pochodzi właśnie od św. Atanazego Wielkiego).

W 553 r., na soborze konstantynopolitańskim II, uznano św. Atanazego doktorem Kościoła.

Jego kult w Kościele prawosławnym ma charakter powszechny. Jest jednym z najbardziej czczonych przez Cerkiew biskupów pierwszych wieków chrześcijaństwa.

Św. German I przeniósł ciało św. Atanazego do kościoła Mądrości Bożej (Hagia Sofia) w Konstantynopolu w czasie najazdu Arabów. Król Baldwin, w XII wieku, podarował ramię świętego mnichom z Monte Cassino, a ciało znalazło się w kościele benedyktynek w Wenecji. Od 1806 r. relikwie znajdują się w kościele św. Zachariasza. Czaszka świętego znajduje się w opactwie benedyktynów w Valvanera, natomiast w rzymskim kościele pw. św. Atanazego znajduje się część jego ramienia.

Na ikonach święty przedstawiany jest w bizantyńskich szatach biskupich z dużymi krzyżami. W obu dłoniach trzyma Ewangelię. Ma szeroką, siwą brodę i łysinę czołową. Często towarzyszy mu św. Cyryl, arcybiskup aleksandryjski.

W sztuce zachodniej przedstawiany jest w stroju biskupa rytu łacińskiego lub ortodoksyjnego, czasami jako kardynał albo mnich.

Jego atrybutami są: łódka, rylec, zwój.

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest w dzień śmierci świętego (2 maja).

Z dniem tym związane jest przysłowie: „Choć dziś Atanazy, pal w piecu dwa razy”.

Cerkiew prawosławna wspomina Świętego dwukrotnie:

Jesteśmy wdzięczni, że jesteś z nami, czy podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj nas, zobacz również nasz pracę na kanale Youtube i kliknij subskrybuj. Zapoznaj się również listę pieśni i modlitw, a także przyjrzyj się bliżej wszystkim Świętym i Błogosławionym.

Święci: Atanazy Wielki