Franciszek z Asyżu

Franciszek z Asyżu

Franciszek z Asyżu (właśc. wł. Giovanni di Pietro di Bernardone, nazywany Biedaczyną z Asyżu; ur. 1181 lub 1182 w Asyżu, zm. 3 października 1226 w Porcjunkuli koło Asyżu) – założyciel zakonu franciszkanów, a pośrednio także klarysek i tercjarzy, misjonarz, mistyk średniowieczny, stygmatyk, święty Kościoła katolickiego, uważany za patrona ekologii.

Franciszek z Asyżu przyszedł na świat w rodzinie bogatego kupca, sukiennika umbryjskiego Pietro di Bernardo di Moricone. Jego matka, Pika, pochodząca z Pikardii, nadała mu na chrzcie imię Jana (Chrzciciela albo Ewangelisty), które ojciec zmienił na Francesco, prawdopodobnie będąc pod ogromnym wrażeniem Francji, w której zawarł korzystne umowy handlowe. Niektóre źródła podają, że Franciszek miał brata o imieniu Anioł. Pierwsze lata swojego życia spędził w Asyżu, uczęszczał tam do parafialnej szkoły przy kościele św. Jerzego, gdzie zdobył podstawowe wykształcenie.

Mając 21 lat, wziął udział w wojnie pomiędzy Asyżem a Perugią. Konflikt dotyczył wykupu ziemi komunalnej przez szlachtę asyską. Na przełomie 1202 i 1203 roku, w wyniku zdrady towarzysza, został uwięziony w Perugii. Uwolniony w 1204, ze względu na ciężką chorobę powrócił do Asyżu. Rok 1205 był początkiem powolnego procesu nawrócenia Franciszka. W czasie wyprawy wojennej do Apulii, w Spoleto miał wizję, która zadecydowała o kolejach jego życia. Ze względu na nawrót choroby ponownie wrócił do Asyżu, gdzie hojnie obdarował spotkanego po drodze trędowatego i dał mu pocałunek pokoju. W asyskim kościele San Damiano jesienią tego samego roku usłyszał głos Chrystusa, przemawiającego z ikony krzyża, który kazał mu iść i odbudować kościół (Krzyż z San Damiano).

Wydarzenie to opisują biografowie franciszkańscy Tomasz z Celano i Bonawentura z Bagnoregio. Remontując kościół sprzedał konia i zabrał ze sklepu ojca kilka beli sukna, przez co popadł w konflikt z nim. Ojciec najpierw uwięził go, następnie, w 1206 roku, zaprowadził przed sąd biskupi (na życzenie Franciszka, który uważał, że żaden inny trybunał nie jest dla niego miarodajny). Biskup orzekł, że Franciszek powinien zwrócić ojcu koszty, na co Franciszek oświadczył, iż nie ma ojca – zdjął odzienie, zostając w samej włosiennicy, złożył je i razem z pieniędzmi oddał ojcu. Rozpoczął życie pokuty, m.in. asystując w leprozorium. W latach 1206–1208 odrestaurował podasyskie kaplice: San Damiano, San Pietro i kaplicę Matki Bożej Anielskiej w Porcjunkuli pod Asyżem.

24 lutego 1208 roku Franciszek, uderzony usłyszanymi w czasie mszy słowami, dotyczącymi stylu życia apostolskiego, zdjął habit eremicki i zaczął nosić prostą brązową tunikę – strój uważany w ówczesnej Umbrii za typowo plebejski. Z bosymi stopami zaczął wzywać ludzi do czynienia pokuty. 16 kwietnia 1208 roku przyłączyli się do niego Bernard z Quintavalle (który spieniężył cały swój majątek, a pieniądze rozdał wdowom i sierotom) i kanonik Piotr z Cattani. W kilka dni później do grupki pierwszych franciszkanów dołączył brat Idzi z Asyżu. Minoryci zaczęli odbywać wyprawy misyjne (Marchia Ankońska, Poggio Bustone, Rieti, Florencja).

Wiosną 1209 (w niektórych źródłach 1210) roku Franciszek poprosił w Rzymie o zatwierdzenie napisanej przez siebie reguły. Papież Innocenty III, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami miał odmówić i wręczyć Franciszkowi napomnienie, ale, jak mówią podania, pod wpływem snu z poprzedniej nocy postanowił zatwierdzić regułę. W tym śnie papież Innocenty widział walące się mury bazyliki laterańskiej i obszarpanego młodzieńca, który w jego oczach urósł do olbrzyma i ocalił Lateran. We Franciszku Innocenty rozpoznał młodzieńca ze swego snu i zatwierdził franciszkański sposób życia, polecając braciom mniejszym głoszenie nawrócenia i pokuty. Wracając z Rzymu, Franciszek z pierwszymi towarzyszami zatrzymał się w Rivotorto, a następnie w Porcjunkuli pod Asyżem, która stała się kolebką franciszkanów.

W niedzielę palmową w 1211 albo 1212 roku Franciszek przyjął w Porcjunkuli Klarę Ofreduccio, której pomógł w ucieczce z domu; wówczas ukonstytuował się Drugi Zakon – klaryski. Wokół Franciszka i jego braci zaczyna formować się grupa pokutników, która później da początek Trzeciemu Zakonowi. W następnych latach Franciszek informował osobiście papieża o stanie rozwoju założonej przez siebie wspólnoty franciszkańskiej, spotykając się w Rzymie z Jakubiną Settesoli. Szlachcic Orlando di Chiusi ofiarował franciszkanom na zamku Monte Feltro górę La Verna. W 1215 roku w czasie IV Soboru Laterańskiego, Franciszek spotkał Dominika Guzmana, założyciela zakonu dominikanów.

5 maja 1217 roku franciszkanie zgromadzili się w Porcjunkuli na kapitule generalnej. Zostały podjęte decyzje o misji pozaalpejskiej, do Ziemi Świętej i do Afryki. Franciszek na wyraźne życzenie kardynała Ugolina (późniejszego papieża Grzegorza IX), legata papieskiego dla Toskanii i Lombardii, zdecydował się pozostać we Włoszech.

W 1219 roku Franciszek wyruszył na Bliski Wschód. W Egipcie spotkał się z sułtanem Melek el-Kamelem. Zaproponował mu, by odrzucił Mahometa, a przyjął Chrystusa. Mimo wielkiej obrazy, jaką była taka propozycja, sułtan zapytał Franciszka, co uczyni, by dowieść prawdziwości swojej wiary. Franciszek zaproponował, by sułtan rozpalił wielki ogień, przez który przejdą Franciszek i derwisze sułtana, a Bóg uczyni sąd i jeśli zechce, to Franciszek przejdzie nietknięty. Jednak derwisze sułtana nie podjęli wyzwania, sam sułtan zaś odesłał Franciszka, dając mu firman na drogę, by nikt w zasięgu wojsk sułtańskich nie skrzywdził go. Na początku 1220 roku Franciszek opuścił Akkę, w której spędzić miał cały rok, nawiedzając miejsca święte Palestyny. Spotkanie Franciszka z sułtanem potwierdzają kroniki muzułmańskie, krzyżowców i jeden z listów biskupa Jakuba de Vitry.

Po powrocie do Włoch Franciszek zrzekł się przywództwa nad zakonem, wyznaczając na swego następcę brata Pietro Cattaniego. 29 listopada, na prośbę Franciszka, papież Honoriusz III bullą Solet annuere zatwierdził napisaną przez Biedaczynę z Asyżu regułę (tzw. Reguła zatwierdzona).

W nocy z 24 na 25 grudnia 1223 roku Franciszek urządził w Greccio pierwszą w historii bożonarodzeniową szopkę. W następnym roku, około 14 września otrzymał w grocie na szczycie La Verny święte stygmaty. W czasie modlitwy wpadł w zachwycenie, ujrzał coś podobnego do „ukrzyżowanego archanioła o siedmiu skrzydłach, albo do apokaliptycznej wizji ukrzyżowanej potęgi ostatecznej”[10]. Przeszył go straszny ból, a gdy ocknął się, ujrzał, że stopy i nadgarstki ma przebite gwoździami, bok zaś otwarty. W 1225 roku Franciszek zaczął coraz bardziej odczuwać dolegliwości związane z chorobą oczu. Za namową brata Eliasza poddał się bezskutecznym zabiegom lekarskim. Przebywając w tym czasie w kościele San Damiano ułożył Pieśń słoneczną.

Ostatnie miesiące swego życia spędził podróżując od miasta do miasta. Pod koniec pory letniej 1226 powrócił do Asyżu. Umarł, położony na własne życzenie bez ubrań na gołej ziemi, w sobotę 3 października 1226 roku. Następnego dnia mieszkańcy Asyżu przenieśli jego ciało do kościoła San Giorgio w środku miasta. Brat Eliasz powiadomił o śmierci Franciszka, śląc List okólny o śmierci św. Franciszka.

Z miejsca pierwotnego pochówku ciało Franciszka zostało przeniesione 25 maja 1230 roku do wybudowanej specjalnie przez Eliasza Bombarone bazyliki na Colle del Paradiso w Asyżu.

Franciszek jest patronem: franciszkanów konwentualnych (franciszkanów czarnych), franciszkanów (franciszkanów obserwantów), kapucynów, klarysek kapucynek, klarysek urbanistek, klarysek koletanek, założonych przez św. Koletę Boylet, bernardynek, albertynów, albertynek, tercjarzy franciszkańskich (franciszkanów świeckich), Akcji Katolickiej, Włoch, Asyżu, Bazylei, mariawitów, aktorów, niewidomych, pokoju, robotników, tapicerów, ubogich, więźniów, kupców, zwierząt, harcerzy, ornitologów i hodowców ptactwa domowego.

W 1979 roku Jan Paweł II ogłosił św. Franciszka patronem ekologów i ekologii. W 1981 roku w Krakowie franciszkanie założyli Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu – REFA, który prowadzi wiele działań edukacyjnych i proekologicznych[11].

13 marca 2013 roku św. Franciszek stał się patronem kardynała Jorge Maria Bergoglia, który jako pierwszy w historii przyjął po wyborze na papieża imię Franciszek.

Kościół katolicki obchodzi wspomnienie św. Franciszka 4 października. Zakon franciszkański rozpoczyna uroczystą celebrację tego wspomnienia wieczorem dnia poprzedniego, nabożeństwem zwanym Transitus (łac. przejście).

Kalendarz liturgiczny rodziny franciszkańskiej odnotowuje następujące wspomnienia związane z życiem św. Franciszka z Asyżu:

Świętego wspominają również Kościoły ewangelickie i anglikańskie[12].

W dniu wspomnienia św. Franciszka obchodzony jest Światowy Dzień Zwierząt.

W ikonografii Franciszek z Asyżu przedstawiany jest z tonsurą, w brązowym habicie z kapturem, przepasany białym sznurem z trzema węzłami, symbolizującymi trzy składane przez braci mniejszych śluby: posłuszeństwa, ubóstwa i czystości. Na wielu wizerunkach Franciszek trzyma w ręku krucyfiks, a u jego stóp znajduje się czaszka – symbole pokuty i umartwienia. Artyści niejednokrotnie ukazują go ze stygmatami, które otrzymał: przebitym bokiem, rękami i stopami. Współcześni artyści często przedstawiają Franciszka w otoczeniu zwierząt, ze względu na braterstwo stworzeń, jeden z elementów duchowości minoryckiej.

Do najstarszych przedstawień Franciszka z Asyżu należą: Franciszek otrzymujący stygmaty – tempera na drewnie Berlinghiero Berlinghieri z ok. 1250 roku, Madonna z aniołami i św. Franciszkiem – fresk Cimabue w bazylice św. Franciszka w Asyżu (sprzed 1290 roku), Cykl fresków Giotta w Sacro Convento (ok. 1296–1300), Św. Franciszek i św. Antoni – fresk Simone Martiniego z bazyliki św. Franciszka w Asyżu (ok. 1317 roku).

Grób Franciszka z Asyżu znajduje się w bazylice pod jego wezwaniem w Asyżu. Jego relikwie posiada większość klasztorów franciszkańskich w Polsce. Sanktuariami związanymi z jego życiem są miejsca, w których przebywał w czasie swoich podróży po ziemi włoskiej (m.in. Asyż, Arezzo, Carceri, Fonte Colombo, Greccio, Gubbio, La Verna, Rieti, Spoleto, Rivotorto).

Polskie sanktuaria św. Franciszka znajdują się w Miejskiej Górce koło Rawicza i Jutrzynie pod Wrocławiem.

Franciszek z Asyżu został ogłoszony świętym 16 lipca 1228 roku przez swego przyjaciela, papieża Grzegorza IX (wcześniej kard. Ugolino), wcześniejszego opiekuna zakonu. W czasie wszczętego przez Grzegorza IX procesu wysłuchano świadectw uzdrowionych za przyczyną Franciszka osób. Na zakończenie procesu papież zwołał specjalny konsystorz, na którym kolegium kardynalskie wyraziło swą przychylność dla idei kanonizacji Franciszka. W samym dniu kanonizacji, w czasie uroczystości, która odbyła się przed kościołem św. Jerzego w Asyżu (dzisiaj bazylika św. Klary), interweniował w imieniu wszystkich kardynałów cysters Ranieri Capocci di Viterbo. Zaraz po uroczystym ogłoszeniu Franciszka świętym, papież udał się do wnętrza kościoła, by uczcić jego grób. W uroczystościach kanonizacyjnych uczestniczył m.in. Jan z Brienne, król Jerozolimy, który u kresu swego życia wstąpił do franciszkanów.

Badacze życia i duchowości Franciszka z Asyżu mianem źródeł franciszkańskich określają dokumenty powstałe u zarania Zakonu Braci Mniejszych, których autorstwo przypisywane jest samemu świętemu albo franciszkanom i klaryskom pierwszej generacji. W historiografii minoryckiej ustalił się następujący podział źródeł franciszkańskich: pisma św. Franciszka, biografie św. Franciszka oraz kroniki i inne świadectwa.

Franciszkowi przypisywane jest m.in. autorstwo: Reguły niezatwierdzonej (1221), Reguły zatwierdzonej (1223), Testamentu (1226), Testamentu sieneńskiego (maj 1226), Reguły dla pustelni, zbioru Napomnień, szeregu Listów (Do wiernych, Do rządzących, Do całego Zakonu…), Pieśni słonecznej, Pozdrowienia błogosławionej Maryi Dziewicy, Kartki podarowanej bratu Leonowi[13].

Wśród biografii Biedaczyny z Asyżu do najważniejszych należą: Życiorys pierwszy (1229), Żywot naszego ojca, błogosławionego Franciszka (ok. 1230) i Życiorys drugi (1247) (Tomasz z Celano), Życiorys większy św. Franciszka (Bonawentura z Bagnoregio), Relacja trzech towarzyszy, Anonim z Perugii (1240), Sacrum Commercium (1227–1280), List okólny o śmierci św. Franciszka (Eliasz Bombarone), Pieśń XI w Boskiej komedii (Dante Alighieri), Kwiatki św. Franciszka (1327–1340).

Wśród kronik i innych świadectw, należy zwrócić uwagę na listy biskupa Akko Jakuba z Vitry z lat 1216 i 1220 oraz swoją Historia Occidentalis. O obecności Franciszka pod Damiettą w czasie piątej wyprawy krzyżowej dają świadectwo: Kronika Ernoula, Historia Herakliusza i Kronika Burcharda z Ursperg.

Już w pierwszych latach po nawróceniu do Franciszka z Asyżu przyłączyli się naśladowcy: Bernard z Quintavalle, Piotr z Cattani, Idzi z Asyżu, Sabbatino, Morico, Giovanni de Capella, Filip Longo, Anioł Tancredi z Rieti, Giovanni z San Costanzo, Barbaro, Bernard di Vigilante, Sylwester. Tak zwanymi uczniami drugiej godziny byli: Leon, Rufin, Masseo z Marignano, Jałowiec, Illuminat dell’Arce, Eliasz Bombarone, Pacyfik, Jan Prosty. Leonowi, Rufinowi i Aniołowi przypisywane jest autorstwo Relacji trzech towarzyszy, jednej z ważniejszych biografii Franciszka. Ważnym świadkiem pierwszych dziesięcioleci rozwoju Zakonu Franciszkańskiego i ostatnich lat życia Franciszka była również Klara z Asyżu[14].

Duchowość św. Franciszka opiera się w głównej mierze na jak najwierniejszym naśladowaniu Chrystusa w Jego posłuszeństwie wobec planów zbawienia, ubóstwie i czystości (chrystocentryzm). Charakteryzuje się fascynacją dla Bożej dobroci, przejawiającej się w wielu znakach zauważalnych w świecie: instytucja Kościoła, braterska wspólnota, braterstwo stworzeń, wytrwałość i szacunek dla ludzkiego cierpienia. Poczucie osobistej grzeszności i zależności od dobrego Stwórcy mobilizuje braci mniejszych do wstępowania na drogę pokuty i zachęcania do pójścia tą drogą innych ludzi.

Jesteśmy wdzięczni, że jesteś z nami, czy podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj nas, zobacz również nasz pracę na kanale Youtube i kliknij subskrybuj. Zapoznaj się również listę pieśni i modlitw, a także przyjrzyj się bliżej wszystkim Świętym i Błogosławionym.

Święci: Franciszek z Asyżu