Maria Magdalena

Maria Magdalena

Maria Magdalena (gr. Μαρία ἡ Μαγδαληνή ), także Maria z Magdali – według Ewangelii żyjąca w I wieku kobieta pochodząca z wioski Magdala (Magdallah lub Migdal), obecnie Migdal. Należała do kręgu uczniów Jezusa Chrystusa, przyłączyła się do niego po tym, gdy wypędził z niej siedem złych duchów.

We wschodniej tradycji chrześcijaństwa przedstawiana jest jako niosąca olejki do grobu Chrystusa i świadek jego zmartwychwstania i jest szanowana jako „równa apostołom”. W tradycji łacińskiej przez wieki łączono ją z kobietą cudzołożną z Ewangelii św. Łukasza. Ukazywano ją wiernym, zwłaszcza kobietom, jako wzór nawróconej grzesznicy.

Maria Magdalena jest dwunastokrotnie wspominana w Nowym Testamencie, przez wszystkich czterech ewangelistów. Łukasz wymienił ją jako pierwszą wśród kobiet, uwolnionych przez Jezusa „od złych duchów i od chorób”, które towarzyszyły mu w jego publicznej działalności, obok Joanny i Zuzanny (Łk 8,1-3). Informację o niej uszczegółowił podając, że „opuściło /ją/ siedem złych duchów” (Łk 8,2; por. Mk 16,9; 15,40-41). W pozostałych Ewangeliach synoptycznych, Mateusza i Marka, oraz u św. Jana, Maria z Magdali pojawia się dopiero na końcu, ze względu na jej znaczenie w misterium paschalnym śmierci i zmartwychwstania Jezusa, które dokonało się w Jerozolimie w Judei. Jej postać jest częścią Ewangelii o ukrzyżowaniu Jezusa (Mk 15,40; Mt 27,55n; J 19,25). Wszyscy czterej też zgodnie piszą o niej jako o tej, która pierwsza przybyła do grobu Jezusa (Mk 16,1; Mt 28,1; Łk 24,10; J 20,1-3). Ewangeliści Marek i Jan to właśnie jej przypisali rolę pierwszej osoby, której ukazał się zmartwychwstały Jezus (por. Mk 16,9-10). Według Ewangelii Jana, Maria Magdalena sama wczesnym rankiem udała się do grobu i zobaczywszy pusty grób, zawiadomiła Szymona Piotra. Jednak zaskakująco użyta w opowiadaniu liczba mnoga: „nie wiemy, gdzie Go położono” (J 20,1-2) jest świadectwem, że Jan połączył dwie tradycje ustne – swoje źródło z przekazem znanym synoptykom, mówiącym o kilku kobietach u grobu. Gdy uczniowie przybyli na miejsce pochówku, ona pozostała na zewnątrz. Tam spotkała Jezusa, początkowo myląc go z ogrodnikiem. Była również pierwszą, która miała głosić zapowiedź zbawienia (por. J 20,18).

Dialog Chrystusa z Marią Magdaleną umieszczony w Ewangelii Jana w części opowiadającej o jego zmartwychwstaniu jest bardzo bogaty w treści teologiczne (por. J 20,11-18). Magdalena na początku nie rozpoznała Jezusa. Jak zwrócił uwagę Augustyn Jankowski OSB, fakt ten sugeruje, że Zmartwychwstałego mogą rozpoznać jedynie ci, którzy patrzą na niego oczami wiary, dzięki światłu łaski, a nie ci, którzy szukają prawdy jedynie po ludzku. Jest to typowy biblijny „dialog nieporozumienia”. Jezus nazwał Magdalenę po aramejsku „Mariam”, a ona Jezusa w tym samym języku „Mistrzu mój”. Ta reakcja Marii z Magdali świadczy, że spotkana postać była dla niej tożsama z tym, któremu towarzyszyła, i którego słuchała w czasie jego publicznej działalności, a którego z początku, z powodu odmiany, nie poznała. W typowym geście kobiet (por. Mt 28,9) rzuciła się Jezusowi do stóp, obejmując je. Jezus wzbraniał się przed tym. Jak zwrócił uwagę o. Jankowski, nie dlatego, że „człowiek tej ziemi nie może dotknąć istoty niebiańskiej”, gdyż w innych miejscach Ewangeliści mówią o zachęcie Jezusa, aby go dotykać (Łk 24,39; J 20,27). Powód wyjaśniają kolejne słowa Jezusa: „jeszcze bowiem nie wstąpiłem do Ojca”. Zapowiadają one bliskie Wniebowstąpienie Jezusa, który idzie, aby przygotować miejsce uczniom (por. J 14,2). Nazwał ich braćmi, gdyż zmartwychwstanie pogłębiło jego relację z uczniami. Nigdy wcześniej w Ewangeliach Jezus nie nazywał tak swych uczniów. Tu stanął wobec nich w solidarności, w braterstwie ludzkiej natury, ale jako nowy Adam (Alfred Wikenhauser). Jezus żyje już w nowym porządku, którego częścią staną się kiedyś ci, którzy w niego uwierzyli (Rudolf Schnackenburg). Chrystus paschalny niedługo otrzyma ostateczną konsekrację od Ojca poprzez zasiadanie po jego prawicy. Odtąd niewidzialny stanie się dla Marii Magdaleny bliski przez słowo i Eucharystię (Paul Benoit).

Święty Hipolit, teolog z początków III w., jako pierwszy nazwał ją „Apostołką Apostołów”. Za sprawą papieża Grzegorza I Wielkiego (540-604 r.), Maria Magdalena została w Kościele zachodnim utożsamiona z Marią z Betanii, siostrą św. Marty i Łazarza, która namaściła Jezusa drogim olejkiem i „włosami swoimi otarła Jego nogi” (J 11,2) oraz kobietą, która według Ewangelii Łukasza, „prowadziła w mieście życie grzeszne” i w czasie uczty u faryzeusza Szymona łzami oblewała nogi Jezusa i włosami je wycierała, „całowała Jego stopy i namaszczała je olejkiem” (Łk 7,37-38). Utrwaliło to tradycję teologiczną przypisującą Marii Magdalenie cechy wszystkich trzech kobiet: Wierzymy, że kobieta, którą Łukasz nazywa grzesznicą a Jan Marią, to ta sama osoba, z której, według Marka, Jezus wypędził złe duchy[10]. Odtąd Maria Magdalena w tradycji zachodniej stała się patronką nawrócenia kobiet lekkiego prowadzenia, typem kobiety porzucającej życie nierządne, symbolem nowej Ewy, kobiety oczyszczonej przez pokutę i żyjącej, dzięki łasce Chrystusa zmartwychwstałego, nowym, świętym życiem[11]. Św. Bernard z Clairvaux, żyjący w XI wieku, Marię Magdalenę porównywał z oblubienicą z Pieśni nad pieśniami oraz z kobietą słuchającą nauk Jezusa (Łk 10,38-42)[potrzebny przypis]. W swoich kazaniach wielokrotnie wskazywał na powiązanie Marii z Betanii z Marią Magdaleną[potrzebny przypis]. Kościół rzymskokatolicki przez wiele wieków w dniu Marii Magdaleny 22 lipca odczytywał Pieśń nad pieśniami[potrzebny przypis].

W epoce renesansu pojawiły się głosy postulujące powrót do pierwotnej tradycji rozróżnienia trzech kobiet występujących w Nowym Testamencie. Opowiadał się za tym m.in. na początku XVI w. francuski humanista Jacques Lefèvre d’Étaples, powołując się na Orygenesa i Jana Chryzostoma. Jego opinię popierał Erazm z Rotterdamu. Jednak teolodzy wydziału teologicznego Uniwersytetu paryskiego oskarżyli go o herezję, musiał wyrzec się swoich poglądów. W wyniku reformy liturgii Soboru watykańskiego II w ramach powrotu do źródeł biblijnych, w 1969 za pontyfikatu papieża Pawła VI, w odnowionych tekstach katolickiego brewiarza, Maria Magdalena przedstawiona została jako ta, która uczestniczyła w paschalnych wydarzeniach Jezusa. Pominięto zaś odniesienie do pozostałych dwóch Marii[11]. Modlitwa w dniu jej święta (kolekta) brzmi następująco:

Boże, Twój Syn wybrał Marię Magdalenę na pierwszą zwiastunkę wielkanocnej radości, spraw, abyśmy za jej wstawiennictwem i przykładem głosili Chrystusa zmartwychwstałego i oglądali Go w Twojej chwale[12].

W 2016 r., w ramach jubileuszu miłosierdzia watykańska Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, zgodnie z wolą papieża Franciszka, dekretem „Apostołka apostołów” (2 czerwca 2016 r.) podniosła obchód liturgiczny Magdaleny dla całego Kościoła łacińskiego do rangi święta. W dekrecie zwrócono uwagę na znaczenie świętej w ukazywaniu godności kobiet i ich roli w działalności ewangelizacyjnej Kościoła. Przypomniano też, że św. Grzegorz Wielki nazwał ją „świadkiem Bożego miłosierdzia”, a św. Tomasz z Akwinu „apostołką apostołów”[13][14].

W Kościele wschodnim Maria Magdalena jest przedstawiana jako niosąca olejki do grobu i świadek zmartwychwstania. Nosi też tytuł „równej apostołom” jako „Apostołka Apostołów”[15]. W przeciwieństwie do tradycji zachodniej, nie łączono jej ani z anonimową grzesznicą z Ewangelii Łukasza (por. Łk 7,27), ani z Marią z Betanii.

W Cerkwi prawosławnej zachowuje się tradycję, według której Maria Magdalena zmarła w Efezie, gdzie wzniesiono bazylikę na jej cześć. Za czasów panowania cesarza Leona Filozofa (886-912) miasto Efez zostało zdobyte przez Turków. Ciało Marii przewieziono do Konstantynopola, a gdy ten został zdobyty przez krzyżowców w 1204, święte relikwie zawieziono do Francji, do miasteczka Vézelay, gdzie do dziś istnieje ich kult.

W Ewangeliach gnostyckich Maria Magdalena była wiązana z Mądrością (Sofią), jak Deotyma w Uczcie Platona. Reprezentowała słońce, księżyc i poświatę gwiazd. Żeńskie gnossis Sofii uważano za Ducha Świętego, na ziemi reprezentowanego przez Magdalenę[16]. Dla gnostyków postać Marii Magdaleny miała również znaczenie symboliczne. Jako kobieta była stawiana na równi z duchownymi i biskupami pierwszych wieków chrześcijaństwa. Taką tezę wyznawał gnostyk Marcjon. Inny czołowy gnostyk, nauczyciel Marcellina wielokrotnie podróżował do Rzymu jako reprezentant grupy Carpocratian, i tam twierdził, iż otrzymał tajne nauki od Marii, Salome i Marty. Sam Ojciec Kościoła, biskup Ireneusz wspominał o równym traktowaniu mężczyzn i kobiet w liturgii i nauczaniu przez gnostyka Marcusa. Tego typu praktyki były przez niego surowo krytykowane[17]. Maria Magdalena jako symbol stanowiła połączenie pierwiastka męskiego i żeńskiego jako jedna całość. Pierwiastek ten określał płciowość Boga pod dwojaką postacią.

W Pisti Sophia (Wiara i Mądrość), gnostyckim dziele, napisanym ok. 250 roku w języku koptyjskim Maria Magdalena przedstawiana jest jako opoka Kościoła, przeciwstawiając tym samym twierdzenie o Piotrze z Nowej Ewangelii. Piotr w jej obecności zmuszony jest do odgrywania podrzędnej roli. Panie mój, nie możemy dłużej znosić tej kobiety. Ona pozbawia nas wszelkiej sposobności do powiedzenia czegokolwiek. Wciąż zabiera głos[18]. Mądrość Sofii symbolizowała czerń. Magdalena uważana była za tę, która wie wszystko.

W Ewangelii Filipa Maria przedstawiana jest jako symbol mądrości. W niej to znajduje się cytat:

oraz

W Ewangelii Marii znacznie częściej spotykamy się z osobą Marii. Znany jest ustęp, gdzie Piotr podważa pozycję Magdaleny i jej związku z Jezusem.

W Ewangelii Tomasza również znajdujemy kilka wzmianek o Marii i również w kontekście oburzenia Piotra:

W Dialogu zbawiciela Maria Magdalena przedstawiana jest jako kobieta, która rozpoznała wszystko, występuje pomiędzy trzema uczniami, którzy otrzymują polecenia od Jezusa: Judaszem i Mateuszem, odrzuca prace kobiece i staje na równi z mężczyznami[22].

Do najbardziej znanych centrów kultu Marii Magdaleny należało Rennes-le-Château w Langwedocji[23] oraz wiele innych miejsc we Francji z bazyliką Sainte Marie-Madeleine w Saint-Maximin-la-Sainte-Baume, w miejscu jej pochówku, na czele. Tam znajduje się jej alabastrowy grobowiec. Do innych ważnych miejsc kultu Marii Magdaleny zaliczyć można region Gellone. W Rennes-le-Château, w 1059 roku poświęcono jej kościół, a w 1096 wybudowano bazylikę świętej Marii Magdaleny w Vézelay. W tym miejscu w 1146 Bernard z Clairvaux nawoływał do krucjaty.

W pobliżu La Sainte Baume znajduje się pieczara pustelnia Marii Magdaleny. Według francuskiej legendy w miejscu tym Maria Magdalena przez 30 lat wiodła pustelnicze życie, kiedy to statek wraz z jej rodziną: Łazarzem, Martą i uczniami Jezusa – Maximinem i Marcellusem, rozbił się w pobliżu wybrzeży ówczesnej Galii, a dzisiejszej Francji, w okolicach Marsylii. W legendarnej pustelni Magdalena umarła i tam, w niewielkim miasteczku Saint-Maximin-la-Sainte-Baume w Prowansji, została pochowana. W XIII wieku odnaleziono jej domniemane doczesne szczątki. W tym miejscu Ludwik IX w roku 1254 zatrzymał się po powrocie z siódmej krucjaty. Towarzyszący mu de Joinville pisał:

Znane polskie miejsca kultu to prawosławna katedra metropolitalna Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny w Warszawie i Sanktuarium św. Marii Magdaleny w Biłgoraju. Według podań, na miejscu tego drugiego w XVII wieku, Maria Magdalena kilkakrotnie objawiła się i obrała to miejsce jako miejsce jej kultu i czci. Do miejsca tego, słynnego z uzdrowień, dziś przybywają liczne pielgrzymki.

Na terenie Marsylii, po części za sprawą Jana Kasjana, który założył na tych terenach szkoły żeńskie i męskie oraz zakon kasjanicki w 410 roku, narodził się kult Matki Boskiej Gromnicznej oraz kult Czarnej Madonny z Ferrieres[24], związany bezpośrednio z Marią Magdaleną.

Powiązanie Czarnej Madonny z Marią z Nazaretu wiąże się z jej przewodnictwem zakonu nazarejskiego, gdzie mogła ubierać się na czarno. Pochodzenie tego kultu tłumaczy się również postacią oblubienicy Salomona z Pieśni nad pieśniami, która posiadała ciemną opaloną karnację. Zwolennicy teorii Graala kult Czarnej Madonny łączą z Sarą – ciemnoskórym dzieckiem, które przypłynęło do Francji wraz z Marią Magdaleną.

Kult Czarnej Madonny rozprzestrzenił się po całej Europie. W IX wieku Karol Wielki odwiedził Madonnę z Rocamadour, posąg z Tuluzy. Znane są stare rzeźby Czarnej Madonny z Oropa w Alpach Szwajcarskich pochodzącej z V wieku, Madonny z Valcourt (X wiek), Madonny z Myans (XII wiek), Madonny z Montserrat (XII w.), Madonna Podziemna z krypty katedry Chartres, Madonny z LaSarte (XII w.) oraz „Madonny od Filaru” również z Chartres.

Maria Magdalena patronuje zakonom kobiecym w Prowansji, Sycylii i Neapolu. Jest patronką magdalenek, kobiet szczerze pokutujących, uczniów i studentów, więźniów, sprowadzonych na złą drogę, fryzjerów, ogrodników, właścicieli winnic, sprzedawców wina, ołowników, bednarzy, tkaczy, rękawiczników, producentów perfum i pudru, dzieci mających trudności z chodzeniem; jest też wzywana w przypadku choroby oczu, zarobaczenia, niepogody.

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 22 lipca. W czerwcu 2016 papież Franciszek zarządził by podnieść rangę tego dotychczasowego wspomnienia dowolnego do święta liturgicznego[25].

W ikonografii świętą przedstawiano często odzianą w kolory o symbolicznym znaczeniu: czerwony maforion – oznacza miłość, a w malarstwie namiętność, krew, siłę i młodość, narzucony na zieloną suknię – kolor odnoszący się do płodności, lub błękitną – wskazującą na życie duchowe, z białą podszewką symbolizują czystość. Szata spodnia ma często złote wykończenia, co charakteryzuje świętych w wyjątkowy sposób oddanych Bogu.
Atrybutami Marii Magdaleny są: naczynie zawierające olejek, naczynie z kadzidłem, korona cierniowa, bicze, diabelskie głowy, gałąź palmowa, wieniec różany, krzyż, instrumenty muzyczne, włosiennica, czaszka ludzka [potrzebny przypis].

W 1279 roku, król Sycylii, Karol II, hrabia Prowansji, oddzielił czaszkę Marii i jej kość ramieniową i oprawił w srebrno-złote relikwiarze, w których spoczywają do dziś. Pozostałe kości i popioły schowano w urnie, która zaginęła w czasie rewolucji francuskiej[26].

W średniowieczu postać Marii Magdaleny była postacią kontrowersyjną. Z jednej strony jej postać była wielokrotnie opisywana i czczona. Do najbardziej znanych dzieł należy Żywot Marii Magdaleny autorstwa Rabana Maura, arcybiskupa Moguncji i opata Fuldy oraz La Legende de Sainte Marie Magdelein Jakuba de Voragine, arcybiskupa Genui. Obydwoje wspominają o Marii Magdalenie i o jej rodzinie. Według nich Maria zmarła w 63 roku w miejscowości Saint Baume w południowej Francji. Jej ojcem był kapłan jerozolimski Syrus Jair[27]. Voragine pisze:

W innym dziele pt. Legenda aurea wydanej po francusku i łacinie, a w 1483 roku w języku angielskim jako jedna z pierwszych książek wydrukowana w Westminsterze, Voragine wspomina:

O Marii Magdalenie i jej podróży do Prowansji można znaleźć wzmiankę w hymnie z VII wieku wydanego ponownie w Acta Sanctorum autora jezuity Jeana Bollanda w XVII wieku[28].

Polski poeta baroku Mikołaj Sęp Szarzyński poświęcił jej wiersz Na obraz św. Marii Magdaleny[29].

W XX wieku na temat Marii Magdaleny napisano wiele książek. Do najnowszych należą:

Maria Magdalena była inspiracją dla wielu malarzy średniowiecznych i późniejszych. W średniowieczu przedstawiono ją jak wygłasza kazania do Apostołów i pierwszych chrześcijan lub z flakonikiem olejku. Najczęściej była jednak przedstawiana w scenach z życia Jezusa – u stóp krzyża w czasie jego śmierci i przy grobie w momencie objawienia.

Jednym z najbardziej znanych artystów był renesansowy malarz Fra Angelico, który namalował obraz pt. „Noli me tangere” (Nie dotykaj mnie) w 1441, na którym Jezus stoi w ogrodzie otoczonym murem z motyką na ramieniu. U jego stóp klęczy, ubrana w różową szatę Maria Magdalena i wyciąga do niego ramiona. Podobna scena znajduje się u Jana Brueghla zwanego Aksamitnym z 1610, Antonio Allegriego, Martina Schongauera, Correggia, Raggiego, Tycjana, Corota i Cézanne’a oraz u wielu innych malarzy.

Inną tematyką często pojawiającą się u artystów jest scena Marii Magdaleny w czasie ukrzyżowania Jezusa. Przedstawiana była jako kobieta pogrążona w rozpaczy o wyrazistej mimice twarzy pełnej bólu i smutku. do najbardziej rozpoznawalnych dzieł należy obraz Botticellego pt. Święta Maria Magdalena u krzyża z roku 1500. Widzimy na nim zrozpaczoną Marie obejmującą krzyż na którym wisi Jezus. Po prawej stronie wisi lis, który u gnostyków oznaczał symbol oszustwa w pobożnym przebraniu. Innym znanym dziełem jest Św. Maria Magdalena pędzla Piero della Francesca oraz scena z ołtarza namalowanego przez Grünewalda, czy też z ołtarza wykonanego przez Masaccia. Do kolejnej grupy obrazów z Marią Magdaleną należą obrazy związane z jej wizerunkiem – kobiety pokutującej. Do najbardziej znanych należy dzieło pt. Magdalena pokutująca Georges’a de La Tour. Podobne obrazy malowali Caravaggio, Tycjan, Trevisani i Conco oraz Juan Tinoco

Marię Magdalenę przedstawiano także w formie portretu. Najczęściej malowana była w bogatych strojach, o nieprzeciętnej urodzie. Przeważnie artyści widzieli ją bez okrycia głowy z długimi włosami, trzymającą w dłoni swój atrybut – pojemnik z wonnościami. Do tej grupy obrazów zaliczyć można Marię Magdalenę pędzla Caravaggia. W chrześcijańskiej tradycji ikonograficznej obok Adama i Ewy Maria Magdalena była często przedstawiana w akcie jako urocza kobieta, o długich rozpuszczonych włosach. Przykładem jest rzeźba Gregora Erharta.

W innych interpretacjach Biblii Maria Magdalena występowała stosunkowo rzadko. Przeważnie były to obrazy, gdzie postać Magdaleny łączyła się z legendami na jej temat.

Maria Magdalena była bohaterką fresków Giotta z kościoła w Asyżu oraz dzieła Lorenzo di Credi, Tilmana Riemenschneidera oraz Andrea Sacchi. Giovanni Lanfranco (znany jako Giovanni di Stefano), namalował obraz Maria Magdalena unoszona przez anioły stanowiący aluzję do brzemiennej Magdaleny. Rembrandt namalował obraz Marii przy grobie Jezusa, gdzie zrozpaczona nie poznaje Pana.

Postać Marii Magdaleny występuje w wielu filmach o życiu Jezusa. Do najbardziej znanych aktorek, które wcieliły się w tę postać, należą m.in. Anne Bancroft (Jezus z Nazaretu), Monica Bellucci (Pasja), Barbara Hershey (Ostatnie kuszenie Chrystusa), Debra Messing (Jezus), Amber Rose Revah (Syn Boży), Carmen Sevilla (Król królów).

Jesteśmy wdzięczni, że jesteś z nami, czy podoba Ci się to co robimy? Wesprzyj nas, zobacz również nasz pracę na kanale Youtube i kliknij subskrybuj. Zapoznaj się również listę pieśni i modlitw, a także przyjrzyj się bliżej wszystkim Świętym i Błogosławionym.

Święci: Maria Magdalena